Türk destanlarında ulusal ve estetik değerler

Merhaba Sevgili Edebiyat Dostları,
Bugünkü başlığımız “Türk Destanlarında Ulusal ve Estetik Değerler”.  “edebiyat pınarım”da henüz “destan” konusuna değinmedim. Okulda konuları belli bir sıraya göre işliyoruz tabii ki. Ancak bloğumda edebiyatın bir okyanus olduğundan daha önce söz etmiştim. Dolayısıyla konuları belli bir sırayla işlersem pek çok şeye hiç değinemeyebilirim. Bu sebeple biraz oradan biraz buradan ilerliyorum. Sakın merak etmeyin konuları aktardıkça başlıklar ve yazı etiketleri aradığınızı bulmada size yardımcı olacaktır.

Türk destanlarında yer alan değerler, bazı kaynaklarda “mitolojik unsurlar” olarak da yer almakta. Aynı konuları farklı başlıklar ya da değişik gruplamalar şeklinde görüyoruz bazen. Bunları şu yanlıştır, şu doğrudur diye kesin yargılarla ele almak pek de doğru değil kanımca. Farklı bakış açıları bu çeşitliliğe alt yapı hazırlıyor çoğu zaman.

Konuyla ilgili bilgileri lise öğrencileri için hazırlanmış bir “yardımcı” kitaptan derledim. Belki ileride konuyla ilgili daha detaylı bilgilere de yer veririm; ancak başlangıç için bu yeterli olur kanısındayım.

Kaynak kitabımızda ulusal ve estetik olarak ikiye ayrılan değerlerden bugün yer vereceğim “Ulusal Değerler”

 ("Estetik Değerler"i okumak için işaretli yere tıklayın)

"Türk tarihinin doğal akışı içinde 4 daireye ayrılabilen Türk destanlarındaki ulusal ve estetik değerler ulusumuzun sosyal yapısını belirleyen başlıca kaynaklardan biridir. Oğuz Kağan Destanı olsun, Bozkurt, Ergenekon, Türeyiş, Göç destanları olsun ulusal ve estetik değerler bakımından çok zengindir. Şöyle ki:

A)ULUSAL DEĞERLER

a – AT:

1 – At, Türk destanlarında, destan kahramanlarının vefalı ve sevgili arkadaşıdır.
2 – Atın, çeviklik, bağlılık, uysallık ve cesaret gibi niteliklerinin; Türk’ün de kendine özgü nitelikleri oluşu, asıl temi kahramanlık olan destanlarda ata geniş yer verdirmiştir.
3 – Oğuz Destanı’nda Oğuz daha küçükken ata binmek, at sürüleri gütmek ve avlanmakla övünürdü.
4 – At, Türk’ü gideceği yere ulaştırmada en süratli araç olmuştur. At, yalnız Türk destanlarında değil, her edebiyat döneminde şair ve yazarlara bir esin kaynağı olarak da değer taşımaktadır. Örnek: (Al Atın Türküsü, Mustafa Kemal’in Atı – F. Hüsnü Dağlarca)

b – AĞAÇ:

1 – Uygarlığın doğuşunda değerli olan ağaç ve ağaç sevgisi; Türk destanlarında özel bir yer alır. «Eski Türklerin inanışına göre; dokuz insan cinsi, daha önce yaratılan dokuz ağacın gölgesinde barınmıştır. Oğuz Destanında, Oğuz’un Gök, Dağ, Deniz adlı oğullarını doğuran ikinci karısı, bir göl ortasındaki kutsal ağacın kovuğunda doğmuştur.»
2 – Türkler, ağaca sevgi ve minnet duygularıyla bağlanmışlardır. Bu sevgi, İslamlıktan sonraki destan örneklerinde de açıkça görülür. «Dede Korkut», özellikle Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin rüyasına girdiği söylenen ulu çınar, Anadolu’da kurulan Türk birliğinin de ulusal bir simgesi olmuştur.

c – MADENLER:

1 – Saka destanında Şu adlı Türk hükümdarının gezici havuzu gümüşten yapılmıştır.
2 – Oğuz Kağan’ın kargısı demirdendir. Oğuz’un hakanlığını ilan ettiği gün, ulusuna söylediği: «Demir kargılar orman gibi olsun» sözleri, giderek azmin ve iradenin simgesi haline gelmiştir.
3 – Dikkati çeken önemli bir nokta da, maden adlarının Türkçe oluşudur. Bu da, Türklerin en eski çağlardan beri madenleri bulmada ve işlemede kendi üstün yeteneklerinden yararlanabildiklerini gösterir.

ç – BOZKURT:

1 – Bozkurt, eski Türk destanlarında kurtarıcı, yaratıcı ve yol gösterici nitelikleriyle kutsal bir hayvan sayılmıştır.
2 – Bozkurt, destanlarımıza rengi, ahenkli duruşu, sesi ile ayrı bir özellik katmıştır. Birçok destan kahramanları kurda benzetilmiştir. «Oğuz Kağan» gibi.

d – YADA TAŞI:

1 – Uygur destanlarında Türk bütünlüğünün simgesi olarak gösterilen bir taş parçasıdır. Kutsal sayılan bu taşta, gizli bir güç bulunduğuna inanılırdı.
2 – «Bir Türk beyinin, yabancı bir ulustan kız almak karşılığı, kendi yurdundan bir taş parçasını bile feda etmesinin, yurt bütünlüğünün parçalanması demek olduğu anlatılan» Uygur destanında, kutsal yurt taşlarının, vatan ve ulus sevgisinin simgesi olduğu açıklanır."
(Yardımcı Edebiyat Kitabı Lise1, Arif Hikmet Par, Serhat Dağıtım Yayınevi)

Bu Haftaki Tercihleriniz

Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?

Resim
Bugün kafaları karıştıran bir konuyu seçtim. Kafaları karıştıran diyorum; çünkü “Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?” sorusuna bazı kişiler “Evet” bazıları da “Hayır” cevabını veriyor. Peki, bunun doğrusu nedir? Devrik cümle anlatım bozukluğu sebebi midir bakalım. Önceki yazılarımda da değinmiştim. Bazı konular farklı görüşlere fazlasıyla açık. Yararlandığınız kaynağa göre anlatımınız ya da cevabınız şekil alabiliyor. Şöyle ki: Her dilin belli kuralları, söz dizimi vardır. Tıpkı trafik kuralları ya da futbol kuralları gibi. Dili kullanan kişilerin de bu kurallara uyması gerekir. Böylelikle dil, dolayısıyla kültür, varlığını idame ettirir. Dilimizde de yüklem dediğimiz bölüm cümlenin sonunda bulunur . “ Dün akşam beni aramış .” örneğinde olduğu gibi. Ancak biz bunu günlük kullanımda “ Dün akşam aramış beni ” şeklinde de kullanabiliriz. İkinci cümle “ devrik cümle ”dir; ama cümlede anlatım bozukluğu yoktur . Cümlenin “devrik” olması, onda “anlatım bozukluğu” olduğunu gö...
Yazının devamı »

Türkçe ve edebiyat derslerinde metin yorumu

Resim
Türkçe ve edebiyat dersi denince genellikle aklımıza kitap okumak ya da yazı yazmak gelir. Oysaki bu dersler farklı disiplinleri içinde barındırır. Okuma, yazma, dinleme, konuşma. Bunlar masanın ayakları gibidir. Hepsine de ihtiyaç vardır. Biri ya da ikisi ilginizi daha çok çekiyor olabilir, belki de onlarda daha başarılısınızdır; ancak edebiyat bir bütündür ve her şeye rağmen bu dört unsur birbirinden ayrı düşünülemez. İlk ve ortaokulda Türkçe dersi gören öğrencilerimiz lise döneminde edebiyatla da tanışmaktadır. “Dil ve Anlatım”, “Türk Edebiyatı” adındaki iki ders geçtiğimiz yıldan itibaren “Türk Dili ve Edebiyatı” halinde tek derse dönüştürüldü. Tıpkı eski yıllarda olduğu gibi. Ancak bugünkü konumuz o değil. Bugün Türkçe veya edebiyat derslerindeki metin okuma, yorumlama konusuna kısaca değinmek istiyorum. Bazı sınıflarda ya da bazı öğrenci gruplarıyla işlediğim ders ya da yaptığım çalışmalar kolaylıkla ilerliyor. Bazı sınıflarda ise aynı verimi alamıyorum. Peki, ama neden? ...
Yazının devamı »

Cönk nedir?

Resim
Pek çok şeyi not aldığınız küçük bir “akıl defteri”niz var mı? Özellikle eskiden bu tür defterler daha çokmuş tabii. Büyüklerimiz adres, ilaç ismi, beğendiği bir dörtlük, bazen bir dua, hatta bir yemek tarifini yazarmış defterlerine. Bir de şiir defterleri var tabii. Özellikle genç kızların beğendiği söz ve şiirleri yazıp büyük bir özenle sakladığı… Teknoloji çağında bilgisayar, tablet, cep telefonu varken bunlar hâlâ duruyor mu, demeyin. Ben de zaman zaman özellikle kız öğrencilerimde bu “şiir defter”lerinden gördüğüm için yazabiliyorum bunları. Ya siz, sizin de bir şiir defteriniz var mı? Yukarıdaki  defterin halk edebiyatındaki "cönk"le benzerlikleri neler? İşte günümüzün bu “akıl” ya da “şiir” defterlerinin bir benzeri halk edebiyatında da yer almakta. Edebi ürün olarak andığımız bu defterlerin özel bir de adı var. Bu defterlere “cönk” diyoruz. Üniversite sınav sorularında bile yer almış. Siz de “Cönk nedir?” diye merak ediyorsanız: “Halk edebiyatında ...
Yazının devamı »

Gamsız'ın Ölümü

Resim
Reşat Nuri Güntekin'in beğeniyle bir o kadar da hüzünle okuduğum hikâyelerinden biridir "Gamsız'ın Ölümü". Aşağıdaki metin 11. sınıf kitabında yer alıyor olsa da her kademeden öğrenci hemen hemen aynı ilgi ve hüzünle okur bu parçayı. Sınıfta rahatlıkla okunup işlenecek metinlerden biridir. Üzerine söylenecek o kadar çok şey var ki sınıf içerisinde öğrencilerle birlikte hangi rüzgârlarla nerelere savrulacağınızı asla bilemezsiniz. Her sınıfın, her öğrencinin muhayyilesinde ya da hayatının bir noktasında ona eşlik etmiş bir "Gamsız" mutlaka vardır. Bu sebeple  hikâyeyi buraya da almak istedim. GAMSIZ’IN ÖLÜMÜ O sabah, ana mektebinin bahçesinde fevkalâde bir telaş ve canlılık vardı. Talebe bayramı günüydü. İlk ve orta mektepler, kafile kafile marşlar söyleyerek sokaklardan geçiyor, şehrin uzak mesirelerine dağılıyorlardı. En ihtiyar talebesi altı yaşında olan bu ana mektebinin o kadar uzaklara götürülmesine imkân yoktu. Onlar, bayramlarını -kendi min...
Yazının devamı »

Şimdi Kuşa Benzedin

Resim
Herkese Merhaba, Bugün aslında farklı bir başlıkla sizlerle birlikte olmayı planlıyordum; ama işler değişti. Bir iki gün önce sosyal medyada – özellikle twitter'da – tartışılan konuyu görünce ben de konu hakkındaki fikirlerimi dile getirmek istedim. Nasreddin Hoca’nın bir fıkrası (!) üzerine yapılan bir değerlendirmeydi. Şöyle ki: Muhtemelen bir ilkokul kitabından bir fotoğraf paylaşılmış ve bunun üzerine yorumlar yapılmış. Fotoğrafta aşağıdaki fıkra yer almakta: Yorum yapan kişiler çocuk kitaplarında yer alan bu tür metinlerin çocukların psikolojisini bozacağından söz etmiş. Bu tip metinleri okuyan çocukların ileride hayvanlara kötü davranacağı hakkında birtakım sözler sarf edilmiş. Tabii ki twitlerin bir kısmı “yayınevini kapatalım”, “bu metinleri yasaklayalım” tarzında. Bunun “Nasreddin Hoca” fıkrası olarak pek çok kitapta yer aldığından çoğu kişinin haberi yok anlaşılan. Muhtemelen Hoca’mızın meşhur fıkralarının yanında bu, epey arkada kalmış; bu sebeple d...
Yazının devamı »