Türk destanlarında estetik değerler


Bir önceki yazımın başlığı “Türk Destanlarında Ulusal ve Estetik Değerler” idi. Destanlarda kullanılan bazı motiflerin hangi anlamları yüklendiğinden söz etmiştim. İlk bölümün konusu  “ulusal değerler”di. Okumak isterseniz işaretli bölüme tıklamanız yeterli. Bugün ise yazının ikinci bölümüyle devam ediyorum. “Türk Destanlarında Estetik Değerler”

"B)ESTETİK DEĞERLER

a  - MAVİ IŞIK

1 – Türk destanlarında ışık motifi büyük yer tutar. En başta Tanrı’nın bulunduğu göğün on yedinci katı, bir nur âlemi olarak tanıtılır.
2 – Kadınlar, daima mavi bir ışık içinden doğarlar. «Oğuz’un Gün, Ay, Yıldız» adlı oğullarını doğuran ilk karısı; karanlıkları yarıp yere inen bir mavi ışıktan doğmuştu. Bozkurt, bir sabah Oğuz’un çadırına düşen bir mavi ışık içinden çıkmıştı.
3 – Mavi ışık, atalarımızın aydınlığa, ışığa karşı duydukları derin sevginin simgesidir.

b – KADIN:

1 – Kadın, Türk destanlarında, her şeyden önce kutsal Türk çocuğunun anası olarak değer taşır.
2 – Yaratılış efsanesinde, Tanrı’ya yaratma ilhamını veren, AKANA adlı bir kadındır.
3 – Kadın yalnız Türk destanlarında değil; tümüyle Türk edebiyatında da başlıca esin kaynağı olmuştur.

c – SU VE SU SEVGİSİ:


1 – Türklerin yaradılış efsanesinde Tanrı’ya yaratmak ilhamını veren kadın, evreni saran sonsuz bir suyun içinden yükselmiştir.
2 – Türklerin, Asya’nın geniş bozkırlarında en çok gereksinme duydukları su idi. Bu yüzden de suya büyük değer vermişlerdir.
3 – Türkler daima engin denizlere doğru akın ruhunu taşımışlardır. Suyun, hayat ve uygarlık kaynağı oluşu ona duyulan sevginin değerini de açıklamaktadır."
(Yardımcı Edebiyat Kitabı Lise1, Arif Hikmet Par, Serhat Dağıtım Yayınevi)

Türk destanlarındaki “değer”lere bakacak olursak zamanında nelere “değer” verdiğimiz ortaya çıkıyor zaten. Örneğin “at, ağaç, su” doğayı temsil edebilir belki, “maden”ler günümüzün ekonomik değerlerini karşılıyor olabilir. Ya “kadın”. Bir canlıya hayat veren, onu yetiştiren, büyüten…

Zaman zaman dile getirdiğim gibi kitabi bilgilerin hepsini ezberlemek durumunda değiliz. Tabii ki bazı noktalarda ezberlememiz gereken bilgiler olabilir. Ancak okuduklarımız hakkında durup düşünür, başka bilgilerimizle bağlantısını kurmaya çalışırsak zaten o pek çok şeyi ezberlememize gerek bile kalmaz; çünkü öğrenmiş oluruz.
Örneğin bir önceki yazımda yer alan “at” motifi. Bırakın uçağı; araba, otobüs gibi hiçbir ulaşım aracının bulunmadığı; taşımacılığın ya da ulaşımın çoğunlukla hayvanlarla bazı bölgelerde özellikle “at”larla sağlandığı günlerde bu motifin ön plana çıkması da doğal değil mi sizce?
Çevremizde gördüklerimize anlam yükleyerek onlara “değer” katan bizleriz. 

 Günümüzün “değer”leri nelerdir sizce? 
Etrafımızda bulunan neler bugün bizim için önem arz ediyor?
Geçmiş “değer”lerimizle benzerlik ya da farklılıkları var mı?

Bu Haftaki Tercihleriniz

Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?

Resim
Bugün kafaları karıştıran bir konuyu seçtim. Kafaları karıştıran diyorum; çünkü “Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?” sorusuna bazı kişiler “Evet” bazıları da “Hayır” cevabını veriyor. Peki, bunun doğrusu nedir? Devrik cümle anlatım bozukluğu sebebi midir bakalım. Önceki yazılarımda da değinmiştim. Bazı konular farklı görüşlere fazlasıyla açık. Yararlandığınız kaynağa göre anlatımınız ya da cevabınız şekil alabiliyor. Şöyle ki: Her dilin belli kuralları, söz dizimi vardır. Tıpkı trafik kuralları ya da futbol kuralları gibi. Dili kullanan kişilerin de bu kurallara uyması gerekir. Böylelikle dil, dolayısıyla kültür, varlığını idame ettirir. Dilimizde de yüklem dediğimiz bölüm cümlenin sonunda bulunur . “ Dün akşam beni aramış .” örneğinde olduğu gibi. Ancak biz bunu günlük kullanımda “ Dün akşam aramış beni ” şeklinde de kullanabiliriz. İkinci cümle “ devrik cümle ”dir; ama cümlede anlatım bozukluğu yoktur . Cümlenin “devrik” olması, onda “anlatım bozukluğu” olduğunu gö...
Yazının devamı »

Türkçe ve edebiyat derslerinde metin yorumu

Resim
Türkçe ve edebiyat dersi denince genellikle aklımıza kitap okumak ya da yazı yazmak gelir. Oysaki bu dersler farklı disiplinleri içinde barındırır. Okuma, yazma, dinleme, konuşma. Bunlar masanın ayakları gibidir. Hepsine de ihtiyaç vardır. Biri ya da ikisi ilginizi daha çok çekiyor olabilir, belki de onlarda daha başarılısınızdır; ancak edebiyat bir bütündür ve her şeye rağmen bu dört unsur birbirinden ayrı düşünülemez. İlk ve ortaokulda Türkçe dersi gören öğrencilerimiz lise döneminde edebiyatla da tanışmaktadır. “Dil ve Anlatım”, “Türk Edebiyatı” adındaki iki ders geçtiğimiz yıldan itibaren “Türk Dili ve Edebiyatı” halinde tek derse dönüştürüldü. Tıpkı eski yıllarda olduğu gibi. Ancak bugünkü konumuz o değil. Bugün Türkçe veya edebiyat derslerindeki metin okuma, yorumlama konusuna kısaca değinmek istiyorum. Bazı sınıflarda ya da bazı öğrenci gruplarıyla işlediğim ders ya da yaptığım çalışmalar kolaylıkla ilerliyor. Bazı sınıflarda ise aynı verimi alamıyorum. Peki, ama neden? ...
Yazının devamı »

Cönk nedir?

Resim
Pek çok şeyi not aldığınız küçük bir “akıl defteri”niz var mı? Özellikle eskiden bu tür defterler daha çokmuş tabii. Büyüklerimiz adres, ilaç ismi, beğendiği bir dörtlük, bazen bir dua, hatta bir yemek tarifini yazarmış defterlerine. Bir de şiir defterleri var tabii. Özellikle genç kızların beğendiği söz ve şiirleri yazıp büyük bir özenle sakladığı… Teknoloji çağında bilgisayar, tablet, cep telefonu varken bunlar hâlâ duruyor mu, demeyin. Ben de zaman zaman özellikle kız öğrencilerimde bu “şiir defter”lerinden gördüğüm için yazabiliyorum bunları. Ya siz, sizin de bir şiir defteriniz var mı? Yukarıdaki  defterin halk edebiyatındaki "cönk"le benzerlikleri neler? İşte günümüzün bu “akıl” ya da “şiir” defterlerinin bir benzeri halk edebiyatında da yer almakta. Edebi ürün olarak andığımız bu defterlerin özel bir de adı var. Bu defterlere “cönk” diyoruz. Üniversite sınav sorularında bile yer almış. Siz de “Cönk nedir?” diye merak ediyorsanız: “Halk edebiyatında ...
Yazının devamı »

Gamsız'ın Ölümü

Resim
Reşat Nuri Güntekin'in beğeniyle bir o kadar da hüzünle okuduğum hikâyelerinden biridir "Gamsız'ın Ölümü". Aşağıdaki metin 11. sınıf kitabında yer alıyor olsa da her kademeden öğrenci hemen hemen aynı ilgi ve hüzünle okur bu parçayı. Sınıfta rahatlıkla okunup işlenecek metinlerden biridir. Üzerine söylenecek o kadar çok şey var ki sınıf içerisinde öğrencilerle birlikte hangi rüzgârlarla nerelere savrulacağınızı asla bilemezsiniz. Her sınıfın, her öğrencinin muhayyilesinde ya da hayatının bir noktasında ona eşlik etmiş bir "Gamsız" mutlaka vardır. Bu sebeple  hikâyeyi buraya da almak istedim. GAMSIZ’IN ÖLÜMÜ O sabah, ana mektebinin bahçesinde fevkalâde bir telaş ve canlılık vardı. Talebe bayramı günüydü. İlk ve orta mektepler, kafile kafile marşlar söyleyerek sokaklardan geçiyor, şehrin uzak mesirelerine dağılıyorlardı. En ihtiyar talebesi altı yaşında olan bu ana mektebinin o kadar uzaklara götürülmesine imkân yoktu. Onlar, bayramlarını -kendi min...
Yazının devamı »

Şimdi Kuşa Benzedin

Resim
Herkese Merhaba, Bugün aslında farklı bir başlıkla sizlerle birlikte olmayı planlıyordum; ama işler değişti. Bir iki gün önce sosyal medyada – özellikle twitter'da – tartışılan konuyu görünce ben de konu hakkındaki fikirlerimi dile getirmek istedim. Nasreddin Hoca’nın bir fıkrası (!) üzerine yapılan bir değerlendirmeydi. Şöyle ki: Muhtemelen bir ilkokul kitabından bir fotoğraf paylaşılmış ve bunun üzerine yorumlar yapılmış. Fotoğrafta aşağıdaki fıkra yer almakta: Yorum yapan kişiler çocuk kitaplarında yer alan bu tür metinlerin çocukların psikolojisini bozacağından söz etmiş. Bu tip metinleri okuyan çocukların ileride hayvanlara kötü davranacağı hakkında birtakım sözler sarf edilmiş. Tabii ki twitlerin bir kısmı “yayınevini kapatalım”, “bu metinleri yasaklayalım” tarzında. Bunun “Nasreddin Hoca” fıkrası olarak pek çok kitapta yer aldığından çoğu kişinin haberi yok anlaşılan. Muhtemelen Hoca’mızın meşhur fıkralarının yanında bu, epey arkada kalmış; bu sebeple d...
Yazının devamı »