İbadetten tedbire


Ramazan ayı boyunca sizlerle paylaştığım tasavvuf terimlerine bu yazıyla birlikte ara veriyorum. Kısmetse bayramdan sonra edebiyata dair çeşitli konularla yazılarıma devam edeceğim. Bugün "ibadetten tedbire" diyerek yolumuza devam edelim. Konuyla ilgili diğer başlıklara göz atmak isterseniz: "Cehaletten fazilete" bağlantısı size yol gösterecektir.

İbadet: Tapma. (Tas.) Sâlikin gösterdiği çaba. (Iraki) İbadet üç maksad için yapılır. a) Cehennem korkusu ve cennete girme ümidi sebebiyle ibadet edenler, b) Allah emrettiği için ibadet edenler. Bunlar ibadeti bir şeref sayarlar. c) Allah’a aşk ve şevkle, heybet ve celal ile ibadet edenler. (Tehanevi, II, 947.)

İblis: Şeytan. a) Allah’ın huzurundan kovulan ve rahmetinden uzaklaştırılan bir varlık. Kovulma sebebi Âdem’e secde etmemesiydi. b) Asi, asiliğinde ısrarlı ve iddialı yaratık tipi. Buna karşı Âdem, asi ama suçunu kabul edip özür dileyen yaratık tipi. Biri bencilliği ve kibri, diğeri tevazuu ve mahviyeti temsil eder. c) Nefs. Dıştan gelen vesvesenin kaynağı ve sebebi iblis, içten gelen vesvesenin kaynağı ve sebebi nefs şeytanıdır. (Mu’cem)

İsraf: Savurganlık. (Tas.) a) Basit bir şey için birçok para harcamak. b) Harcamalarda itidal haddini aşmak. c) İhtiyaçtan fazla harcamak. d) İktisad ve kanat esasına uymamak. Tutumlu olmamak. Cimrilik tefrit, israf ifrat, cömertlik itidaldir. (Ta’rifat) Fütüvvet ehli, insanın nefsi için yaptığı masrafı, çok az bile olsa israf sayar. Dost için yapılan masrafı, fazla da olsa israf saymaz.


Kafes: Beden, nefs-i emare, sufiler ruhu kuşa, bedeni kafese benzetirler. Ölüm suretiyle ruh kuşu beden kafesinden kurtulup kudsiyet fezasına uçtuğu gibi ölmeden evvel ölme sırrına eren de bu kafesten kurtulup ulûhiyet semasına uçar.

Kahve: Kahve X. (m. XVI.) asırdan itibaren Habeşistan ve Yemen sufileri arasında gece ibadet ederken uykuyu defetmek, zihni açmak ve kalbe feyz ve bereketin gelmesini sağlamak maksadıyla kullanılmıştı. Kahveyi ilk defa Yemen’e Şazeli tarikatı şeyhlerinden Ali b. Osman getirmişti. Kahveyi Yemen’e ilk defa Ayderusiye şeyhlerinden Ebubekir b. Abdullah’ın getirdiği de söylenir. Bazı tarikatlarda kahveli ayinler ve zikir toplantıları yapılırdı. Buna el-kahvetu’s-sufiyye veya el-kahvetu’l-maneviye denirdi. Allah’ın isimlerinden olan el-Kavi ile kahvenin ebced hesabiyle 116 etmeleri kahveye zemzeme benzer bir kudsiyetin atfedilmesine sebep olmuştur. (İslam Ansiklopedisi, VI, 97) Aynı maksatla bazı tarikat ehli arasında son zamanlarda çay içmek de âdet olmuştur. Kahve Nakibi: Özellikle Mevlevilerde ve Bektaşilerde kahve pişiren ve misafire kahve ikram eden dervişe bu isim verilir. Bektaşi meydanında Ebu’l-Hasan Şazeli’yi temsil eden kahvecinin bir de postu vardır. Kahve ocağı: Tekkeye gelen mihmana kahve ikram edilen oda. Kahvecilerin piri Ebu’l-Hasan Şazeli’dir.

Sabr: Dayanma, dayanıklılık. (Tas.) Başa gelen musibetlerden dolayı Allah’tan başka kimseye şikayetçi olmamak, sızlanmamak, yakınmamak, kendine acındırmamak. Kul, karşılaştığı sıkıntı ve belaların verdiği üzüntüyü sadece Allah’a arz eder ve onun inayetini ister. Şekva, şikâyeti Allah’a sunma, kazaya rıza gösterme haline de aykırı düşmez. Fakirin sabırlı, zenginin şükür ehli olması lazımdır. Sabr, musibetle karşılaşılan ilk anda bahis konusu olur. Sabr, haramlardan uzak kalmada ve dini emirlere uymada bahis konusu olur. Sabrın sonu selamettir. Sabr-ı cemil:  Yakınmadan ve sızlanmadan gösterilen sabır. (Kuşeyri, 85-87.)

Tedbir: Önlem. İşin sonunu düşünerek arzu edilen bir sonuca ulaşmak veya arzu edilmeyen bir sonucun ortaya çıkmasını önlemek için önceden hazırlık yapmak ve çare aramak. Tedbir, hâlihazırda var olan, arzu edilmeyen bir durumu ortadan kaldırmak için de söz konusu olur. (Tas.) «Mukadderat değişmez», «Her şey Allah’tandır ve O’ndan gelen bir şeyi gönül hoşluğu ile karşılamak gerekir. O’nun lütfu da kahrı da, safası da cefası da hoştur» diye inanan sufiler tedbir almayı ve ortaya çıkan durumları buna bağlamayı doğru bulmaz, Allah’a tevekkülü, itimadı ve teslimiyeti esas alırlar. Fakat çalışmanın lüzumuna da inanır, kazanmanın sevab olduğunu her fırsatta dile getirirler.
Çalışmamak ve tembel olmak anlamında tedbir kötü şeydir. Zira çalışmak ve kazanmak Allah’ın emridir.

(Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Dr. Süleyman ULUDAĞ, Marifet Yayınları, İstanbul 1991)

Bu Haftaki Tercihleriniz

Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?

Resim
Bugün kafaları karıştıran bir konuyu seçtim. Kafaları karıştıran diyorum; çünkü “Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?” sorusuna bazı kişiler “Evet” bazıları da “Hayır” cevabını veriyor. Peki, bunun doğrusu nedir? Devrik cümle anlatım bozukluğu sebebi midir bakalım. Önceki yazılarımda da değinmiştim. Bazı konular farklı görüşlere fazlasıyla açık. Yararlandığınız kaynağa göre anlatımınız ya da cevabınız şekil alabiliyor. Şöyle ki: Her dilin belli kuralları, söz dizimi vardır. Tıpkı trafik kuralları ya da futbol kuralları gibi. Dili kullanan kişilerin de bu kurallara uyması gerekir. Böylelikle dil, dolayısıyla kültür, varlığını idame ettirir. Dilimizde de yüklem dediğimiz bölüm cümlenin sonunda bulunur . “ Dün akşam beni aramış .” örneğinde olduğu gibi. Ancak biz bunu günlük kullanımda “ Dün akşam aramış beni ” şeklinde de kullanabiliriz. İkinci cümle “ devrik cümle ”dir; ama cümlede anlatım bozukluğu yoktur . Cümlenin “devrik” olması, onda “anlatım bozukluğu” olduğunu gö...
Yazının devamı »

Türkçe ve edebiyat derslerinde metin yorumu

Resim
Türkçe ve edebiyat dersi denince genellikle aklımıza kitap okumak ya da yazı yazmak gelir. Oysaki bu dersler farklı disiplinleri içinde barındırır. Okuma, yazma, dinleme, konuşma. Bunlar masanın ayakları gibidir. Hepsine de ihtiyaç vardır. Biri ya da ikisi ilginizi daha çok çekiyor olabilir, belki de onlarda daha başarılısınızdır; ancak edebiyat bir bütündür ve her şeye rağmen bu dört unsur birbirinden ayrı düşünülemez. İlk ve ortaokulda Türkçe dersi gören öğrencilerimiz lise döneminde edebiyatla da tanışmaktadır. “Dil ve Anlatım”, “Türk Edebiyatı” adındaki iki ders geçtiğimiz yıldan itibaren “Türk Dili ve Edebiyatı” halinde tek derse dönüştürüldü. Tıpkı eski yıllarda olduğu gibi. Ancak bugünkü konumuz o değil. Bugün Türkçe veya edebiyat derslerindeki metin okuma, yorumlama konusuna kısaca değinmek istiyorum. Bazı sınıflarda ya da bazı öğrenci gruplarıyla işlediğim ders ya da yaptığım çalışmalar kolaylıkla ilerliyor. Bazı sınıflarda ise aynı verimi alamıyorum. Peki, ama neden? ...
Yazının devamı »

Gamsız'ın Ölümü

Resim
Reşat Nuri Güntekin'in beğeniyle bir o kadar da hüzünle okuduğum hikâyelerinden biridir "Gamsız'ın Ölümü". Aşağıdaki metin 11. sınıf kitabında yer alıyor olsa da her kademeden öğrenci hemen hemen aynı ilgi ve hüzünle okur bu parçayı. Sınıfta rahatlıkla okunup işlenecek metinlerden biridir. Üzerine söylenecek o kadar çok şey var ki sınıf içerisinde öğrencilerle birlikte hangi rüzgârlarla nerelere savrulacağınızı asla bilemezsiniz. Her sınıfın, her öğrencinin muhayyilesinde ya da hayatının bir noktasında ona eşlik etmiş bir "Gamsız" mutlaka vardır. Bu sebeple  hikâyeyi buraya da almak istedim. GAMSIZ’IN ÖLÜMÜ O sabah, ana mektebinin bahçesinde fevkalâde bir telaş ve canlılık vardı. Talebe bayramı günüydü. İlk ve orta mektepler, kafile kafile marşlar söyleyerek sokaklardan geçiyor, şehrin uzak mesirelerine dağılıyorlardı. En ihtiyar talebesi altı yaşında olan bu ana mektebinin o kadar uzaklara götürülmesine imkân yoktu. Onlar, bayramlarını -kendi min...
Yazının devamı »

Cönk nedir?

Resim
Pek çok şeyi not aldığınız küçük bir “akıl defteri”niz var mı? Özellikle eskiden bu tür defterler daha çokmuş tabii. Büyüklerimiz adres, ilaç ismi, beğendiği bir dörtlük, bazen bir dua, hatta bir yemek tarifini yazarmış defterlerine. Bir de şiir defterleri var tabii. Özellikle genç kızların beğendiği söz ve şiirleri yazıp büyük bir özenle sakladığı… Teknoloji çağında bilgisayar, tablet, cep telefonu varken bunlar hâlâ duruyor mu, demeyin. Ben de zaman zaman özellikle kız öğrencilerimde bu “şiir defter”lerinden gördüğüm için yazabiliyorum bunları. Ya siz, sizin de bir şiir defteriniz var mı? Yukarıdaki  defterin halk edebiyatındaki "cönk"le benzerlikleri neler? İşte günümüzün bu “akıl” ya da “şiir” defterlerinin bir benzeri halk edebiyatında da yer almakta. Edebi ürün olarak andığımız bu defterlerin özel bir de adı var. Bu defterlere “cönk” diyoruz. Üniversite sınav sorularında bile yer almış. Siz de “Cönk nedir?” diye merak ediyorsanız: “Halk edebiyatında ...
Yazının devamı »

Şimdi Kuşa Benzedin

Resim
Herkese Merhaba, Bugün aslında farklı bir başlıkla sizlerle birlikte olmayı planlıyordum; ama işler değişti. Bir iki gün önce sosyal medyada – özellikle twitter'da – tartışılan konuyu görünce ben de konu hakkındaki fikirlerimi dile getirmek istedim. Nasreddin Hoca’nın bir fıkrası (!) üzerine yapılan bir değerlendirmeydi. Şöyle ki: Muhtemelen bir ilkokul kitabından bir fotoğraf paylaşılmış ve bunun üzerine yorumlar yapılmış. Fotoğrafta aşağıdaki fıkra yer almakta: Yorum yapan kişiler çocuk kitaplarında yer alan bu tür metinlerin çocukların psikolojisini bozacağından söz etmiş. Bu tip metinleri okuyan çocukların ileride hayvanlara kötü davranacağı hakkında birtakım sözler sarf edilmiş. Tabii ki twitlerin bir kısmı “yayınevini kapatalım”, “bu metinleri yasaklayalım” tarzında. Bunun “Nasreddin Hoca” fıkrası olarak pek çok kitapta yer aldığından çoğu kişinin haberi yok anlaşılan. Muhtemelen Hoca’mızın meşhur fıkralarının yanında bu, epey arkada kalmış; bu sebeple d...
Yazının devamı »