Edebiyatın yapı taşı


Edebiyat Dostları Merhaba,

Bugün size edebiyatın yapı taşından söz edeceğim.

Edebiyatın yapı taşı sizin de tahmin edebileceğiniz gibi "dil"dir. Dilin yapı taşı ise sözcükler. Düşünmemizi sağlayan, mesajlarımızı ileten, anlaşmamıza yarayan “sözcükler”. Bu sözcüklerle cümleler kurar, hikâyeler anlatır, dertlerimizi, mutluluklarımızı paylaşırız. Kâğıda dökülen cümleler ise paragrafları, yazıları, kitapları oluşturur.



Doğal olarak edebiyatın da ana malzemesi, yapı taşı, olmazsa olmazı “dil”dir.

Kullandığımız dil edebiyata nasıl yön verir derseniz...
Bir insanı düşünelim. Bulunduğu çevre, yaşam tarzı, yetiştiği ortam kullandığı dili ister istemez etkiler. Aynı şekilde edebiyat da filizlendiği ya da geliştiği çağdan, çevreden ister istemez etkilenir. Sonuçta edebiyata yazar veya okur olarak katkıda bulunan “insan”dır.

Aşağıdaki yazıyı Selahattin Yaylamaz’ın “Okuma Zekâsı” adlı kitabından alıntılıyorum. Yaşam tarzındaki değişikliklerin dile nasıl yansıdığının çarpıcı bir örneği. (Bu kitaba daha önce “kitap pınarım”da yer vermiştim.) 


Sene 1965

Karşıma aniden çıkınca ziyadesiyle şaşakaldım. Nasıl bir eda takınacağıma hüküm veremedim, âdeta vecde geldim. Buna mukabil az bir müddet sonra kendime gelir gibi oldum. Yüzünde beni fevkalâde rahatlatan bir tebessüm vardı. Üstümü başımı toparladım, kendimden emin bir sesle, “Akşamı şerifleriniz hayrolsun!” dedim.

Sene 1975

Karşıma aniden çıkınca fevkalâde şaşırdım. Nitekim ne yapacağıma hüküm veremedim, heyecandan ayaklarım titredi. Amma velâkin kısa bir süre sonra kendime gelir gibi oldum, nitekim yüzünde beni ferahlatan bir tebessüm vardı. Üstüme çeki düzen verdim, kendimden emin bir sesle, “Hayırlı akşamlar!” dedim.

Sene 1985

Karşıma birdenbire çıkınca çok şaşırdım. Ne yapacağıma karar veremedim, heyecandan ayaklarım titredi ama çok geçmeden kendime gelir gibi oldum, yüzünde beni rahatlatan bir gülümseme vardı. Üstüme çeki düzen verdim, kendimden emin bir sesle, “İyi akşamlar!” dedim.


Sene 1995

Karşıma birdenbire çıkınca çok şaşırdım. Fena halde kal geldi yani ama bu iş bizi bozar dedim. Baktım o da bana bakıyor, bu iş tamamdır dedim. Kızı tavlamak için doğruldum, artistik bir sesle, “Selam!” dedim.

Sene 2010

Abi onu karşımda öyle görünce şok falan oldum yani. Oğlum bu iş bizi kasar dedim, fena göçeriz dedim. Enjoy durumları yani ama concon muyum ki ben, baktım ki o da bana kesik, “Sarıl oğlum!” dedim, bu manita senin. “Hav ar yu yavrum?”

Year 2030

When I saw her, ben çok yani öyle işte birden… Off, I don’t know man yaa. O da bana öyle baktı. If so âşık len bu manita. “Hay baby!”

Edebiyatta kurallar var mıdır, olmalı mıdır? Klasikler başarısını neye borçludur? Edebi eserin özellikleri nelerdir? Değişen ve özgürleşen dünyada sanat adına herkes her istediğini yapmalı mıdır? Çağların ötesinden gelen birikimin bu dönemde artık pek bir önemi yok mudur?
Sorular, sorular… Edebiyat üzerine konuşulacaklar, yazılacaklar bitmez. Edebiyat bir okyanus, biz ise bir damla. Toplumun aynası da bizimle birlikte değişmeye devam ediyor. Bu değişimi ve var olan birikimi sizlerle paylaşmaya devam edeceğim. Bu yazımı bir alıntıyla bitiriyorum.

“Edebiyat yüzyıllardır ahlâka ve medeniyete hizmet etmektedir, fakat hizmet ettiği medeniyetin formları değiştirildikçe ve normların içi boşaltıldıkça ürünlerin değişimi de aynı hızla, aynı kalite boyutlarında olmuştur. Yazmanın ve çoğaltmanın edep düsturuyla kısıtlandığı bir medeniyetten; herkesin dilediği özgürlükte, hiçbir kural ve kaideye tabi tutulmadan ürün verebildiği bir döneme taşınan edebiyat; yine farklı medeniyetlerin taşınmasında ve yayılmasında aracı görevini devam ettirmektedir.”
(Edebiyat Siteleri Çerçevesinde Sosyal Medya Edebiyatı, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Rana Senanur Doğan, 2016)

Bu Haftaki Tercihleriniz

Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?

Resim
Bugün kafaları karıştıran bir konuyu seçtim. Kafaları karıştıran diyorum; çünkü “Devrik cümle anlatım bozukluğu mudur?” sorusuna bazı kişiler “Evet” bazıları da “Hayır” cevabını veriyor. Peki, bunun doğrusu nedir? Devrik cümle anlatım bozukluğu sebebi midir bakalım. Önceki yazılarımda da değinmiştim. Bazı konular farklı görüşlere fazlasıyla açık. Yararlandığınız kaynağa göre anlatımınız ya da cevabınız şekil alabiliyor. Şöyle ki: Her dilin belli kuralları, söz dizimi vardır. Tıpkı trafik kuralları ya da futbol kuralları gibi. Dili kullanan kişilerin de bu kurallara uyması gerekir. Böylelikle dil, dolayısıyla kültür, varlığını idame ettirir. Dilimizde de yüklem dediğimiz bölüm cümlenin sonunda bulunur . “ Dün akşam beni aramış .” örneğinde olduğu gibi. Ancak biz bunu günlük kullanımda “ Dün akşam aramış beni ” şeklinde de kullanabiliriz. İkinci cümle “ devrik cümle ”dir; ama cümlede anlatım bozukluğu yoktur . Cümlenin “devrik” olması, onda “anlatım bozukluğu” olduğunu gö...
Yazının devamı »

Türkçe ve edebiyat derslerinde metin yorumu

Resim
Türkçe ve edebiyat dersi denince genellikle aklımıza kitap okumak ya da yazı yazmak gelir. Oysaki bu dersler farklı disiplinleri içinde barındırır. Okuma, yazma, dinleme, konuşma. Bunlar masanın ayakları gibidir. Hepsine de ihtiyaç vardır. Biri ya da ikisi ilginizi daha çok çekiyor olabilir, belki de onlarda daha başarılısınızdır; ancak edebiyat bir bütündür ve her şeye rağmen bu dört unsur birbirinden ayrı düşünülemez. İlk ve ortaokulda Türkçe dersi gören öğrencilerimiz lise döneminde edebiyatla da tanışmaktadır. “Dil ve Anlatım”, “Türk Edebiyatı” adındaki iki ders geçtiğimiz yıldan itibaren “Türk Dili ve Edebiyatı” halinde tek derse dönüştürüldü. Tıpkı eski yıllarda olduğu gibi. Ancak bugünkü konumuz o değil. Bugün Türkçe veya edebiyat derslerindeki metin okuma, yorumlama konusuna kısaca değinmek istiyorum. Bazı sınıflarda ya da bazı öğrenci gruplarıyla işlediğim ders ya da yaptığım çalışmalar kolaylıkla ilerliyor. Bazı sınıflarda ise aynı verimi alamıyorum. Peki, ama neden? ...
Yazının devamı »

Cönk nedir?

Resim
Pek çok şeyi not aldığınız küçük bir “akıl defteri”niz var mı? Özellikle eskiden bu tür defterler daha çokmuş tabii. Büyüklerimiz adres, ilaç ismi, beğendiği bir dörtlük, bazen bir dua, hatta bir yemek tarifini yazarmış defterlerine. Bir de şiir defterleri var tabii. Özellikle genç kızların beğendiği söz ve şiirleri yazıp büyük bir özenle sakladığı… Teknoloji çağında bilgisayar, tablet, cep telefonu varken bunlar hâlâ duruyor mu, demeyin. Ben de zaman zaman özellikle kız öğrencilerimde bu “şiir defter”lerinden gördüğüm için yazabiliyorum bunları. Ya siz, sizin de bir şiir defteriniz var mı? Yukarıdaki  defterin halk edebiyatındaki "cönk"le benzerlikleri neler? İşte günümüzün bu “akıl” ya da “şiir” defterlerinin bir benzeri halk edebiyatında da yer almakta. Edebi ürün olarak andığımız bu defterlerin özel bir de adı var. Bu defterlere “cönk” diyoruz. Üniversite sınav sorularında bile yer almış. Siz de “Cönk nedir?” diye merak ediyorsanız: “Halk edebiyatında ...
Yazının devamı »

Gamsız'ın Ölümü

Resim
Reşat Nuri Güntekin'in beğeniyle bir o kadar da hüzünle okuduğum hikâyelerinden biridir "Gamsız'ın Ölümü". Aşağıdaki metin 11. sınıf kitabında yer alıyor olsa da her kademeden öğrenci hemen hemen aynı ilgi ve hüzünle okur bu parçayı. Sınıfta rahatlıkla okunup işlenecek metinlerden biridir. Üzerine söylenecek o kadar çok şey var ki sınıf içerisinde öğrencilerle birlikte hangi rüzgârlarla nerelere savrulacağınızı asla bilemezsiniz. Her sınıfın, her öğrencinin muhayyilesinde ya da hayatının bir noktasında ona eşlik etmiş bir "Gamsız" mutlaka vardır. Bu sebeple  hikâyeyi buraya da almak istedim. GAMSIZ’IN ÖLÜMÜ O sabah, ana mektebinin bahçesinde fevkalâde bir telaş ve canlılık vardı. Talebe bayramı günüydü. İlk ve orta mektepler, kafile kafile marşlar söyleyerek sokaklardan geçiyor, şehrin uzak mesirelerine dağılıyorlardı. En ihtiyar talebesi altı yaşında olan bu ana mektebinin o kadar uzaklara götürülmesine imkân yoktu. Onlar, bayramlarını -kendi min...
Yazının devamı »

Şimdi Kuşa Benzedin

Resim
Herkese Merhaba, Bugün aslında farklı bir başlıkla sizlerle birlikte olmayı planlıyordum; ama işler değişti. Bir iki gün önce sosyal medyada – özellikle twitter'da – tartışılan konuyu görünce ben de konu hakkındaki fikirlerimi dile getirmek istedim. Nasreddin Hoca’nın bir fıkrası (!) üzerine yapılan bir değerlendirmeydi. Şöyle ki: Muhtemelen bir ilkokul kitabından bir fotoğraf paylaşılmış ve bunun üzerine yorumlar yapılmış. Fotoğrafta aşağıdaki fıkra yer almakta: Yorum yapan kişiler çocuk kitaplarında yer alan bu tür metinlerin çocukların psikolojisini bozacağından söz etmiş. Bu tip metinleri okuyan çocukların ileride hayvanlara kötü davranacağı hakkında birtakım sözler sarf edilmiş. Tabii ki twitlerin bir kısmı “yayınevini kapatalım”, “bu metinleri yasaklayalım” tarzında. Bunun “Nasreddin Hoca” fıkrası olarak pek çok kitapta yer aldığından çoğu kişinin haberi yok anlaşılan. Muhtemelen Hoca’mızın meşhur fıkralarının yanında bu, epey arkada kalmış; bu sebeple d...
Yazının devamı »